Symbool

Direct na zijn dood raakte Anton de Kom in de vergetelheid, om vanaf de jaren 1960 herontdekt te worden. Verschillende groepen vonden sindsdien inspiratie in zijn leven en werk en gebruikten hem als symbool voor hun eigen strijd. Antons nalatenschap bleek daarbij verschillend te kunnen worden geïnterpreteerd. Was hij de emancipator van Suriname die opriep tot eenheid, zoals een groep Surinaamse studenten in Nederland meende die in de jaren 1960 Wij slaven herontdekte? Of toch eerder een bevlogen revolutionair, zoals de aanhangers van Desi Bouterse niet nalieten te beweren? Dergelijke toe-eigeningen riepen bijna vanzelfsprekend nieuwe vragen en discussies op over de betekenis van Anton de Kom. De geschiedenis van zijn nalatenschap is daardoor even veelbewogen en boeiend als zijn leven zelf.

“Sranang mijn vaderland.
Eenmaal hoop ik u weer te zien
Op de dag dat alle ellende uit u weggewischt zal zijn”
Uit: Wij Slaven van Suriname, 1934

De herontdekking van Anton de Kom vond plaats in de wilde jaren ‘60. Veel Surinaamse jongeren studeerden destijds in Nederland. Zij organiseerden zich in de Surinaamse Studenten Unie (SSU). Één van de leden, Rubia Zschuschen, stuitte in de Leidse universiteitsbibliotheek op een exemplaar van Wij Slaven. Zij wist haar medestudenten te overtuigen van de blijvende actualiteit van het boek. Antons oproep aan de Surinaamse bevolkings-groepen om hun belangen te bundelen had nog niets aan betekenis verloren. Via stencils verspreidden de leden van de SSU het boek, ook in Suriname zelf. Wij slaven was aan zijn tweede leven begonnen.

Al snel na de staatsgreep van 25 februari 1980 zetten Desi Bouterse en zijn aanhangers Anton de Kom in om het nieuwe regime te legitimeren. Zij presenteerden hem als een symbolische voorganger die door zijn revolutionaire activisme, antikoloniale geschriften en bevlogen inzet voor een vrij Suriname nog altijd als inspiratiebron kon dienen. De tegenstanders van Bouterse zagen deze toe-eigening met lede ogen aan, zeker nadat de Decembermoorden van 1982 de ware aard van het Bouterse regime hadden geopenbaard en tal van Surinamers naar Nederland vluchtten. Zij begonnen op hun beurt de erfenis van De Kom te bestuderen en gebruikten de verzetsheld Anton tegen het regime van Bouterse: Anton had zich immers altijd tegen onderdrukking gekeerd.

Op 24 april 2006 vond de onthulling plaats van het Anton de Kommonument op het Antonde Komplein in Amsterdam Zuid-Oost. Daarmee kreeg hij eindelijk een tastbare herinneringsplek. Het ontwerp van de kunstenaar Jikke van Loon wist volgens de jury mensen te raken en toekomstige generaties nieuwsgierig te maken naar de nalatenschap van Anton de Kom, in de inscriptie op de voet van het monument samengevat als vrijheidsstrijder, verzetsheld, schrijver, vakbondsman, activist, banneling en wereldburger. Maar niet iedereen was en is gelukkig met het beeld. Vooral het feit dat Anton met een naakt bovenlijf is afgebeeld, veroorzaakte felle kritiek. Het herinnerde volgens de critici te veel aan de gedwongen naaktheid van de slaven. De erfenis van Anton de Kom blijft ons zo confronteren met een gemeenschappelijk verleden.

 terug naar boven